Τὸ Κοινὸν τῶν Ὡραίων Τεχνῶν 20

ΤΟ 20ό ΤΕΥΧΟΣ ΤΟΥ ΠΕΡΙΟΔΙΚΟΥ ΜΑΣ ΑΦΙΕΡΩΜΕΝΟ ΣΤΗ “ΒΑΛΚΑΝΙΚΗ ΕΝΟΤΗΤΑ”

Δημοσιεύουμε ἐδῶ τὸ προλογικὸ σημείωμα τοῦ Βασίλη Ξυδιᾶ:

ΒΑΣΙΛΗΣ ΞΥΔΙΑΣ

ΜΠΟΡΟΥΜΕ ΣΗΜΕΡΑ ΝΑ ΜΙΛΑΜΕ ΓΙΑ ΕΝΟΤΗΤΑ ΤΩΝ ΒΑΛΚΑΝΙΩΝ;

Ἡ δημιουργία τῶν ἐθνικῶν βαλκανικῶν κρατῶν τὸν 19ο αἰώνα σήμαινε, ὅπως φαίνεται, τὸ τέλος τοῦ ὁράματος τοῦ Ρήγα γιὰ ἕνα ἑνιαῖο διεθνικὸ δημοκρατικὸ κράτος ποὺ θὰ ἀντικαθιστοῦσε τὴν Ὀθωμανικὴ κυριαρχία στὸ σύνολο τοῦ βαλκανικοῦ καὶ μικρασιατικοῦ χώρου. Παρ’ ὅλα αὐτά, βλέπει κανεὶς ὅτι ἀκόμα καὶ μετὰ τὴν κατίσχυση τοῦ ἐθνοκεντρισμοῦ, τόσο στὰ τέλη τοῦ 19ου, ὅσο καὶ κατὰ τὸν 20ὸ αἰώνα, τὸ ζήτημα τῆς βαλκανικῆς ἑνότητας ξανατίθεται κατὰ καιροὺς μὲ διάφορους τρόπους· εἴτε εὐθέως καὶ ἰσχυρά, μὲ τὴν ἰδέα τῆς βαλκανικῆς ὁμοσπονδίας, εἴτε ἔμμεσα καὶ πιὸ χαλαρά, μὲ τὴ μορφὴ τῆς προνομιακῆς συνεννόησης ἢ συνεργασίας μεταξὺ τῶν βαλκανικῶν κρατῶν. Ἄλλοτε τὰ σχέδια αὐτὰ ἐντάσσονται σὲ μιὰ κατεύθυνση πολιτικῆς καὶ πολιτισμικῆς χειραφέτησης ἀπὸ τὴ Δύση (π.χ. Ἀνατολικὴ Αὐτοκρατορία ἢ Ὁμοσπονδία), ἄλλοτε εἶναι σὲ συνάφεια πρὸς ἕνα ὅραμα δημοκρατικοῦ ἐκδυτικισμοῦ τῆς περιοχῆς (π.χ. Παπαναστασίου), ἄλλοτε πάλι προκύπτουν «ἄνωθεν», ἀπὸ τὴν ἀνάγκη τῶν κρατῶν νὰ προσαρμοστοῦν στὴ γεωπολιτικὴ τῶν μεγάλων δυνάμεων (π.χ. διαβαλκανικὴ ἢ ἑλληνοτουρκικὴ συνύπαρξη στὸ πλαίσιο τοῦ ΝΑΤΟ). Τὸ ἐρώτημα εἶναι ἂν σήμερα πλέον, στὸ πλαίσιο τῶν νέων ἱστορικῶν συνθηκῶν, καὶ μὲ δεδομένα τὰ ἱστορικὰ ἀδιέξοδα, τὶς προκλήσεις κλπ, εἶναι δυνατὸν νὰ ξανατεθεῖ, μὲ ὁποιοδήποτε τρόπο, μὲ οποιαδήποτε μορφή, καὶ σὲ ὁποιαδήποτε συνάφεια, κάποιο ἀνάλογο ζήτημα τῆς βαλκανικῆς ἑνότητας: εἴτε σὰν ἰσχυρὴ θεσμικὴ συνεργασία, ἤ ἀκόμα καὶ σὰν κάποια μορφὴ ὁμοσπονδίας τῶν ἐθνῶν τοῦ βαλκανικοῦ καὶ μικρασιατικοῦ χώρου· ἢ ἂν τὸ ζήτημα αὐτὸ ἀποτελεῖ ὁριστικὰ παρελθόν.

Μὲ αὐτὲς τὶς σκέψεις ὀργανώσαμε πέρυσι τὴ συζήτηση μὲ θέμα «Ἑλληνισμός, Βαλκάνια, Μ. Ἀσία:

Πνευματικὲς ἐκκρεμότητες καὶ γεωπολιτικὴ ἀμηχανία» (30 Ἰανουαρίου 2023, βλ. βιντεοσκοπημένεςὁμιλίες στὴν ἱστοσελίδα Ἀντίφωνο). Συνεχίζοντας στὸ ἴδιο μῆκος κύματος ζητήσαμε τώρα ἀπὸ φίλους καὶ γνωστοὺς τοῦ περιοδικοῦ, μελετητές, ἱστορικοὺς καὶ ἄλλους ποὺ ἔχουν κατὰ τεκμήριο ἀσχοληθεῖ μὲ τὸ θέμα, νὰ μᾶς ποῦν ἐν συντομίᾳ τὴ γνώμη τους. Στὸ τεῦχος αὐτὸ παρουσιάζουμε τὶς πρῶτες ἀπαντήσεις ποὺ λάβαμε: ἀπὸ τοὺς Δημήτρη Φάρο, Γιάννη Πατίλη, Νώντα Τσίγκα, Λεωνίδα Ἐμπειρίκο, Παρασκευᾶ Ματάλα καὶ Γιάννη Παναγιωτακόπουλο. Τὸ ἀφιέρωμα διανθίζεται μὲ τρία χαρακτηριστικὰ ἀποσπάσματα τῶν Κ. Σοκόλη, Ἀλ. Παπαναστασίου καὶ Γ. Καφαντάρη, καὶ κλείνει μὲ ἕνα πολὺ ἐνδιαφέρον κείμενο τοῦ Δημήτρη Μπαλτᾶ γιὰ τὶς ἀπόψεις ποὺ εἶχε γιὰ τὰ Βαλκάνια ὁ Μπακούνιν. Ὅλα αὐτὰ συμπληρώνονται μὲ τὸ ποιητικὸ ΑΝΘΟΛΟΓΙΟ στὸ τέλος τοῦ τεύχους, ὅπου ὁ Ἄγγ. Καλογερόπουλος μᾶς θυμίζει σχολιάζοντας τὸ τραγούδι τοῦ Διον. Σαββόπουλου «Πρεσθλάβες», σιωπηλὰ ἀποκηρυγμένο μᾶλλον ἀπὸ τὸν ἴδιο τὸν δημιουργό του (ἀπὸ τοὺς στίχους του εἶναι καὶ ὁ τίτλος τοῦ ἀφιερώματος). Καὶ κλείνουμε – πρὸς ὥρας – μὲ «Τὸ τέλος τοῦ Ὅρκου», ἀπὸ τὸν Θούριο τοῦ Ρήγα Φεραίου.

Θὰ πρέπει νὰ προϊδεάσουμε τοὺς φίλους ἀναγνῶστες καὶ τὶς φίλες ἀναγνώστριες ὅτι ἀπὸ τὶς ἀπαντήσεις ποὺ λάβαμε μόνο μία εἶναι ξεκάθαρα θετικὴ στὴν ἰδέα τῆς μελλοντικῆς ἑνότητας τῶν Βαλκανίων, ἐνῶ οἱ ὑπόλοιπες εἶναι ἀπὸ λίγο ἔως πολὺ ἀπαισιόδοξες, ἢ ἀκόμα καὶ ἀρνητικές. Αὐτὸ ὅμως ποὺ προκύπτει ἀπὸ ὅλα τὰ κείμενα ὡς ρητὸς ἢ ὑπονοούμενος κοινὸς παρονομαστὴς εἶναι ἡ ἰδέα ὅτι τὸ ζήτημα τῆς βαλκανικῆς ἑνότητας δὲν μπορεῖ νὰ τεθεῖ μὲ δεδομένες τὶς ἰσχύουσες σήμερα ἱστορικὲς «σταθερὲς» (πνευματικές, κοινωνικοπολιτικὲς καὶ γεωπολιτικές). Ἑπομένως δὲν ἔχει νόημα νὰ τὸ συζητᾶμε χωρὶς ταυτόχρονα νὰ προσβλέπουμε σὲ μιὰ ριζικὴ ἀνατροπὴ αὐτῶν τῶν «σταθερῶν». Σὲ αὐτὴ τὴν ἀνατροπὴ μπορεῖ κανεὶς νὰ πιστεύει ἢ νὰ μὴν πιστεύει· μπορεῖ νὰ τὴν εὔχεται ἢ νὰ τὴν ἀπεύχεται.

Ἀλλὰ στὴν πραγματικότητα αὐτὴ ἀκριβῶς εἶναι ἡ ἰσοδύναμη ἄλλη ὄψη τοῦ ζητήματος. Τὸ συμπέρασμα αὐτὸ εἶναι κατὰ τὴ γνώμη μας τὸ βασικὸ κέρδος ἀπ’ αὐτὴ τὴν πρώτη συγκομιδή. Εἶναι μιὰ συζήτηση ποὺ τὸ ΚΟΙΝΟΝ θὰ τὴ συνεχίσει καὶ στὰ ἑπόμενα τεύχη του.